Muzeum Martyrologii

      Muzeum Martyrologii w Bielsku Podlaskim powstało z inicjatywy miejscowych władz, dyrekcji Technikum Rachunkowości Rolnej oraz Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku, które opracowało plan rekonstrukcji pomieszczeń Muzeum, scenariusz ekspozycji stałej, jak również wyposażyło je w eksponaty. Znacznej pomocy udzieliły władze wojewódzkie, aktyw Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Wojewódzki Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, który pracy tej patronował. Dzięki temu wysiłkowi w dniu 27 września 1969 roku nastąpiło otwarcie Muzeum. Zadaniem utworzonego Muzeum jest upamiętnienie martyrologii miejscowego społeczeństwa w okresie okupacji hitlerowskiej, zapoznanie młodego pokolenia z eksterminacyjną polityką okupanta i z ogromem zbrodni dokonanych na naszej ziemi przez hitlerowskich ludobójców.

      Muzeum zlokalizowane zostało w budynku, w którym podczas okupacji hitlerowskiej w latach 1941 – 1944 mieściła się siedziba miejscowego gestapo oraz więzienie śledcze. Obiekt ten zapisał się męczeńską kartą w dziejach powiatu bielskiego oraz sąsiednich terenów. W zasięgu zbrodniczej działalności mieszczącego się w tym budynku Urzędu Gestapo znajdowały się powiaty hajnowski, siemiatycki i bielski. W podziemiach zamienionych w owym czasie na areszt śledczy, hitlerowcy przeprowadzili w barbarzyński sposób badania aresztowanych, stosując najwymyślniejsze sposoby tortur. Droga tych, którzy przeżyli śledztwo, prowadziła do miejsca straceń w Lasku Pilickim (1,5 km od Bielska Podlaskiego), gdzie zamordowano około 1000 osób. Miały również miejsce fakty bezpośredniego rozstrzeliwania w celach więziennych.

      Od pierwszych do ostatnich dni okupacji hitlerowskiej na terenie powiatu bielskiego gestapo, SS i żandarmeria, stosowały wszelkie środki terroru w celu uśmiercenia jak największej liczby ludzi. Terror ten przejawiał się również w pacyfikacjach wsi i rozstrzeliwaniu ich mieszkańców. Celem tych akcji było bezwzględne wyniszczenie fizyczne i materialne ludności wiejskiej. Podczas okupacji hitlerowcy dokonali rabunku mienia, podpalali zabudowania, a ludność bezwzględnie rozstrzeliwali. Przykładem akcji pacyfikacyjnej jest wieś Rajsk w powiecie Bielsk Podlaski, gdzie rankiem 16 czerwca 1942 roku gestapo, SS i żandarmeria otoczyły wieś potrójnym pierścieniem, ludność wymordowano, zrabowano jej dobytek, a wszystkie zabudowania spalono. Zniszczono nawet płoty, drzewa i studnie. Zaorano również drogę biegnącą przez wieś. Podczas tej pacyfikacji wymordowano 149 osób, w tym dzieci, kobiety i starców.

Muzeum zajmuje trzy pomieszczenia: celę główną, celę pojedynkę oraz korytarz więzienny. W celi głównej i korytarzu więziennym mieszczą się zbiory ekspozycji stałej, natomiast cela pojedynka została doprowadzona do stanu poprzedniego i wyposażona w więzienny sprzęt.

W korytarzu więziennym, poza tekstami informacyjnymi przedstawiona została struktura hitlerowskiego aparatu bezpieczeństwa i policji Kreiskomisariatu Bielsk Podlaski, zdjęcia winnych ludobójstwa na Białostocczyźnie, ogłoszenia hitlerowskie oraz zdjęcia z przeprowadzanych egzekucji. W celi ogólnej, zmienionej na salę ekspozycyjną, ukazano narzędzia tortur i zbrodni, którymi posługiwali się hitlerowcy. Wśród eksponatów znajduje się flaga polska wykonana przez grupę więźniów. Znajdują się również oryginalne zarządzenia, ulotki i plakaty z okresu okupacji hitlerowskiej. Na jednej ze ścian umieszczono panoramę Lasku Pilickiego, na tle której ustawiono kopię pomnika znajdującego się na miejscu straceń.

      Cela pojedyncza została zrekonstruowana i wyposażona w pryczę i taboret. Plan rekonstrukcji oraz scenariusz ekspozycji stałej opracował kierownik Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku mjr mgr Zygmunt Kosztyła. Opracowanie plastyczne ekspozycji – artysta plastyk Lidia Olszewska. Rzeźby i kopie pomników wykonali plastycy: Stanisław Wakuliński i Albin Sokołowski. Kopię dwóch pomników przekazała Pracownia Sztuk Plastycznych w Białymstoku. Eksponaty dostarczyło Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku.

      
Muzeum Martyrologii w Bielsku Podlaskim jest placówką o charakterze społecznym. Opiekę nad nim sprawuje dyrekcja i młodzież Zespołu Szkół nr 4 im. Ziemi Podlaskiej w Bielsku Podlaskim, na terenie którego mieści się Muzeum.